Gry niemowlęce i dziecinne. Zabawy paluszkowe – wstęp do edukacji literackiej dzieci

Edukacja literacka dziecka zaczyna się bardzo wcześnie. Już w czasie niemowlęctwa. I wcale nie ma związku z bezpośrednim kontaktem dziecka z książką! Pierwsze wierszyki, piosenki czy kołysanki, to podwalina do rozwoju czytelnictwa dzieci, zwłaszcza gdy towarzyszy temu recytowanie i ilustrowanie tekstu. Wypowiadany tekst może być zilustrowany na paluszkach zarówno rąk, jak i nóg dziecka, na jego dłoni, całej ręce lub nodze, a nawet na całym ciele.

Rodzice, często nawet nie zdają sobie sprawy, że bawiąc się w ten sposób z dziećmi – jednocześnie je edukują. A jednak. Robiąc to samo, co robili ich rodzice i rodzice ich rodziców. Wyciągają z pamięci wierszyki i zabawy, które towarzyszyły im od dziecka, i które w swoim czasie ich samych i bawiły, i uczyły. Zabawy paluszkowe znane są od wielu pokoleń, w różnych wersjach przekazywane są z dziadków i rodziców na dzieci i wnuki.

Ze wszystkich zabaw niemowlęcych niezawodnie pierwszą jest klaskanie. Mama albo tata kładą swój mały skarb przed sobą na nogach lub łóżku, biorą w swe ręce małe rączęta dziecka, i klaszczą nimi w takt takiego oto wierszyka:

Koci, koci łapki,

Pojedziem do babki.

Da nam babka kaszki,

A dziadek okraszki.

albo

Tosi! Tosi! Tosi!

Pojedziem do Zosi.

Od Zosi to Taty,

Tam jest piesek kudłaty.

Tosi! Tosi! W obie dłonie

Lepsze lato niżli łonie.

Latoś była znikła hreczka

Dziś urodziła pszeniczka.

Wiele jest wersji tego wierszyka:

Małe rączki sobie klaszczą,

Czasem także się pogłaszczą,

I w kolanka zastukają

No i dzieciom pomachają.

albo

Co robi moja ręka?

Głaszcze tak miękko,

Szczypie aj, aj, aj

Tańczy – hop, hop, hop.

Klaszcze – brawo – klap, klap klap,

dobranoc – pa, pa, pa,

Puka – puk ,puk, puk

Drapie – drap, drap, drap.

Czasami nie tylko klaszcze się rączkami, ale i nóżkami:

Rączki robią klap klap klap,

Nóżki robią tup, tup, tup,

Tutaj swoją głowę mam,

A na brzuszku bam bam bam.

albo

Gdy się rączki spotykają,

To od razu się witają.

Gdy się kciuki spotykają,

To od razu się witają.

Gdy się palce spotykają,

To od razu się witają.

Kolejną grą niemowlęca jest spotykanie się czoła, schylanie główki dziecięcia na hasło dobrze znane: baran, baran tryk!

Zabawy paluszkowe wykorzystują określenia metaforyczno-symboliczne w opisie wyglądu oraz czynności. Jest to jednak symbolika najprostsza, sięgająca do przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.

Trzecia znaną grą niemowlęcą jest: stukanie małym paluszkiem w dłoń pulchną, odliczanie paluszkami kolejnych czynności i podniesienie w górę rączki, w czasie recytowania takich oto wierszyków:

Tu, tu sroczka kaszkę warzyła,

W dziobek się sparzyła,

Temu dała, bo był chudy

Tamtemu dała bo był gruby,

Temu dała bo prosił,

A temu bo wodę nosił.

A temu nie dała

I het poleciała!

albo

Sroczka kaszkę warzyła,

Dzieci swoje karmiła.

Temu dała – na łyżeczkę,

Temu dała – na miseczkę,

Temu dała – na spodeczek,

Temu dała – w garnuszeczek.

A dla tego? Nic nie miała!

Frrr!!! – po więcej poleciała!

albo

Ten duży – to dziadziuś.

A obok – babunia.

Ten w środku – to tatuś.

A przy nim – mamunia.

A to jest – dziecinka mała,

A to moja rączka cała!

albo

Auto do myjni przyjechało,

Bo się umyć ładnie chciało.

Umyto:

Pierwsze koło podstawowe,

Drugie koło podstawowe,

Trzecie koło podstawowe,

Czwarte koło podstawowe,

Piąte koło zapasowe.

Czwarta zabawa, to dotykanie palcem dłoni dziecinnej, „bieganie” palcami po rączce i łaskotanie pod paszą w rytm wierszyka:

Idzie rak, idzie rak

Czasem na przód, czasem wspak,

Idzie rak, nieborak,

Jak uszczypnie – będzie znak!

albo

Idzie myszka do braciszka,

Tu wskoczyła, tu się skryła.

Kolejna zabawa, to z myszką rozmowa – w rytm klaskania w rączki:

Myszko, Myszko! gdzieś była?

- U Babki.

Coś jadła?

- Ochłapki.

A czemuś nie przyniosła?

- Bom zapomniała.

Szósta zabawa, to rozmowa z kowalem w rytm stukających pięt:

Kowalu, kowalu, podkuj mnie buty!

Poczekaj Mospanie,

Niech ognia dostanę,

Stuk, stuk, stuk!

Zabawy paluszkowe można uatrakcyjnić, wkładając na palce różne pacynki, wykonane z papieru czy gałganków. Wówczas palce są dla dziecka niejako aktorami, grającymi przypisane im role. Zabawy te wywołują wspólną radość, przeżywaną przez dorosłych i dzieci, pozwalają zdobyć zaufanie dzieci i ośmielić je.

Kolejna zabawa: rodzice śpiewają coraz szybciej, na melodię: „Siekiera, motyka”, dotykając rączkami dziecka jego części ciała taki oto wierszyk:

Głowa, ramiona, kolana, pięty,

Kolana, pięty, kolana, pięty.

Głowa, ramiona, kolana, pięty,

Oczy, uszy, usta, nos.

Dziesiąta zabawa: z zaciśniętej piąstki dziecka odchylają rodzice palec po palcu i na koniec machają całą dłonią w towarzystwie takiego oto wierszyka:

Wszystkie pieski spały.

Pierwszy obudził się ten mały.

Mały obudził średniego,

Który spał obok niego.

Gdy średni już nie spał,

To duży też przestał.

Trzy pieski się bawiły,

Czwartego obudziły.

Cztery pieski szczekały,

Piątemu spad nie dały.

albo

Kciuk mówi - Jestem ważny i bogaty.

Palec wskazujący mówi - Jestem wielkim królem.

Palec środkowy mówi - Jestem Mikołajem.

Palec serdeczny mówi - A ja jestem wróżką.

Mały palec mówi - Ach, zmyślacie! Wiecie przecież sami,

ze wszyscy jesteśmy tylko paluszkami.

I na zakończenie jeszcze jedna zabawa. Dziecko porusza kolejno palcami lewej ręki, prawej ręki, kręci dłońmi w nadgarstkach, jednocześnie porusza palcami obu rąk. Rusza kolejnymi palcami – przy otwartej lub zamkniętej dłoni – wysuwa przy tym odpowiedni palec do słów wierszyka:

Mam pięć paluszków u ręki lewej

i pięć paluszków u prawej.

Pięć to niedużo, ale wystarczy

do każdej pracy i do zabawy.

Kciuk, wskazujący, potem środkowy,

po nim serdeczny, na końcu mały.

Pierwszy i drugi, trzeci i czwarty,

Na końcu piąty - trochę nieśmiały.

Zabawy paluszkowe mają pozytywny wpływ na rozwój dziecka, które od najwcześniejszych lat życia interesuje się swoim ciałem:

• wzbogacają repertuar ruchów,

• usprawniają manualnie,

• zaspakajają potrzeby ruchowe,

• dostarczają delikatnych bodźców dotykowych,

• motywują do poznania świata za pośrednictwem rąk i nóg,

• umożliwiają poznanie własnego ciała,

• stymulują percepcje wzrokową,

• zapoznają z niewerbalnymi sposobami komunikowania się,

• dają poczucie bezpieczeństwa,

• nie stawiają dziecku wymagań,

• nie stwarzają dziecku sytuacji niepowodzeń,

• wyzwalają radosne reakcje dziecka.

Ponadto:

• wierszyki wzbogacają słownictwo dziecka, wpływając na rozwój mowy,

• pogłębiają więź emocjonalną między rodzicem a dzieckiem,

• uczą podstaw komunikowania się; naprzemienności, która jest podstawą dialogu.

• pomagają się zrelaksować i skoncentrować na konkretnej czynności, co małym dzieciom często przychodzi z trudem

A jakie zabawy paluszkowe Wy znacie?