Higiena słuchu małego dziecka. Nauka rozróżniania dźwięków

Słuchanie jest bardzo ważną umiejętnością w całym życiu człowieka. Odpowiedni „trening słuchowy” przygotowuje nie tylko do nauki, lecz również do odpowiedniego zachowania w codziennych sytuacjach życiowych (w domu, przedszkolu, na placu zabaw, w klasie, gronie rówieśników).

Budowa i funkcjonowanie zmysłu słuchu, tak samo jak innych zmysłów, jest bardzo skomplikowana. Narząd słuchu składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego, w którym znajduje się narząd odbiorczy fal akustycznych zwany ślimakiem. Ślimak umieszczony jest w labiryncie kości skroniowej w pobliżu błędnika (zmysłu równowagi).

Narząd słuchu rozwija się i dojrzewa jeszcze przed urodzeniem. Płód jednak nie może uświadamiać sobie odbieranych informacji słuchowych, gdyż ,,słuchowa” część jego kory mózgowej jest niedojrzała. Reakcje płodu na sygnały dźwiękowe można obserwować za pomocą ultrasonografu lub badania rytmu serca. Docierające dźwięki zaczynają kształtować rozwój ośrodków mowy w mózgu. Szczególne znaczenie odgrywa bicie serca, głos matki i powtarzające się dźwięki mowy lub muzyka. Płód potrafi nie tylko rozróżniać je, lecz także zapamiętywać. Bodźce słuchowe w okresie płodowym wywierają duży wpływ na rozwój dziecka.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że zbyt silne dźwięki mogą uszkodzić słuch. Okres od szóstego miesiąca ciąży do kilku pierwszych miesięcy po urodzeniu jest okresem największej wrażliwości na hałas. Dlatego kobiety w ciąży, dzieci przedwcześnie urodzone, noworodki i niemowlęta należy chronić przed hałasem i wszystkimi innymi czynnikami (np. lekami) mogącymi uszkodzić słuch (lecz przesadnie nie pozbawiać ich całkowicie dopływu bodźców słuchowych). Zalecenia te dotyczą również wszystkich innych osób, bez względu na ich wiek.

Po urodzeniu dziecko nie lokalizuje źródła dźwięku, lecz rodzi się z pewną zdolnością rozpoznawania melodii i mowy, znanych z okresu ciąży. W zewnętrznym przewodzie słuchowym noworodka znajdują się wody płodowe i maź płodowa. Ucho zewnętrzne noworodka jest małe i słabo zbiera dźwięki. Zdolność lokalizacji źródła dźwięku występuje dopiero w kilka miesięcy po urodzeniu.

Słuch kształtuje się przez doświadczenie, systematycznie i stopniowo. W okresie niemowlęcym informacje słuchowe są „opracowywane” znacznie wolniej niż u dorosłych, dlatego proste słowa i wyraźna intonacja zdań pomagają dziecku w ich rozumieniu. Dużą rolę przypisuje się ,,mowie matczynej”, która wytwarzana jest przez matki spontanicznie i przepełniona miłością kierowana jest bezpośrednio do dziecka.

Zaraz po urodzeniu noworodek znajduje się w środowisku bogatym w bodźce dźwiękowe, różniące się od słyszanych poprzednio, które przepływały przez wody płodowe i przechodziły przez ciało matki. Teraz musi nauczyć się rozróżniania i selekcjonowania spośród wielu innych najważniejszych. Dzieje się to stopniowo. W dalszych miesiącach życia matki „pomagają” dzieciom w różnicowaniu bodźców słuchowych. Mówią do nich, śpiewają, uczą naśladowania poszczególnych sylab, dźwięków wydawanych przez zwierzęta, ludzi i przedmioty z otoczenia.

Pamiętać trzeba, że uczenie rozróżniania dźwięków (słów) powinno przebiegać w atmosferze pozbawionej dodatkowych bodźców słuchowych, aby dziecko mogło zapoznać się z czystym (właściwym) ich brzmieniem. Dopiero wtedy stopniowo mogą zostać wprowadzane inne bodźce słuchowe.

Jeżeli u dziecka występuje nadwrażliwość słuchowa na dźwięki lub pewne ich rodzaje, należy ćwiczenia prowadzić ostrożnie, starając się nie wywoływać zbyt silnych wrażeń i reakcji. Należy stopniowo przyzwyczajać dziecko do dźwięków, rozpoczynając od tych, które toleruje najbardziej. Najlepiej robić to w formie interesującej zabawy, uzyskując skupienie na wykonywanej czynności. Na przykład:

• Rozpoznawanie dźwięków przez zestawianie dźwięków różnych i podobnych. Prezentując nagranie, grającą zabawkę lub samemu naśladując dźwięki, które wytwarzają zwierzęta, przedmioty lub zjawiska w otoczeniu, proponujemy dziecku odgadywanie, zmieniając ich kolejność.

• Słuchanie ostrych i miękkich dźwięków wydawanych przez różne instrumenty muzyczne, przedmioty (np. szklanki napełnione różnymi poziomami wody).

• Rozpoznawanie dźwięków w domu i okolicy (dźwięki wydawane przez klucze, pieniądze, telefon, wodę bieżącą i kapiącą, odgłosy kroków, zamknięcia drzwi, pisk zawiasów, samochodu, pociągu, rżenie koni, wycie syren karetki, straży pożarnej, policji, szum wiejącego wiatru, padającego deszczu, kaszlu, kichania, gwizdania i wiele innych).

• Dobieranie podobnych dźwięków i tonów uprzednio prezentowanych.

• Słuchanie i powtarzanie prezentowanych rytmicznych uderzeń. Powtarzanie uderzeń z takimi samymi przerwami. Na przykład:

• dwa uderzenia,

• dwa uderzenia lub klaśnięcia, przerwa i jedno uderzenie, a potem coraz trudniejsze i bardziej złożone.

Jeżeli dziecko nie rozumie polecenia i nie może powtórzyć nawet, gdy mu się pokazuje, należy wziąć jego rękę i wykonywać razem z nim ruch według wzoru. Można klaskać w dłonie, uderzać w stół, o własne uda lub używać prostych pomocy (kijka, grzechotki albo plastikowej butelki napełnionej ryżem, grochem, fasolą, kamyczkami itp.).

Należy przestrzegać odpowiedniej kolejności tych ćwiczeń – rozpoczynać rozpoznawanie od najbardziej znanych dźwięków, słyszanych na co dzień i stopniowo przechodzić do dźwięków, które są mniej znane. Określać, które są wysokie lub niskie, głośne lub ciche. Starać się mówić do dziecka wyraźnie, z odpowiednią mimiką, różnicując natężenie głosu. Należy upewniać się, czy słucha, rozumie i potrafi powtórzyć.

Trening słuchowy jest ważny dla rozumienia i interpretowania otaczających nas zjawisk oraz jest elementem w wieloprofilowej stymulacji dzieci. Powinien być wykonywany codziennie, nawet kilka razy, przez kilka minut.