Potrawy na wigilijnym stole

Wieczerza wigilijna składała się i składa dotychczas z potraw postnych, których liczbę i rodzaj określa obyczaj regionalny i domowy – rodzinny. Najbardziej znaną wersją jest przygotowywanie na Wigilię dwunastu dań. Dlaczego akurat dwunastu? Według jednej interpretacji, dlatego bo tyle jest miesięcy w roku. Według innej interpretacji – bo tylu jest apostołów. W niektórych domach przygotowuje się nieparzystą liczbę potraw: pięć, siedem dziewięć a nawet jedenaście. Im więcej dań, tym większy dostatek spłynąć ma na dom w nadchodzącym roku. Są jednak domy, w których zanikła zupełnie tradycja przygotowywania odpowiedniej ilości i jakości dań. Ale każdy ma do tego prawo.

A jakie potrawy?

Niegdyś, zwłaszcza na wsi i głównie w domach chłopskich, wieczerzę wigilijną przygotowywano wyłącznie z plonów ziemi – z wszystkiego co w polu, w lesie, w ogrodzie i w wodzie. Był to wyraz hołdu składanego Ziemi-Żywicielce.

Do najstarszych, typowych wigilijnych potraw z płodów ziemi należą: brejka - zupa z owsa i kisiel owsiany, a także siemionka, czyli sina zupa z utłuczonego, rozgotowanego i lekko osłodzonego siemienia lnianego jadanego z chlebem jak masło. Reliktem wśród potraw wigilijnych jest również kutia, przygotowywana z gotowanej pszenicy i utartego z miodem maku. Na wigilijnym stole musiały się znaleźć również kartofle, potrawy z kapusty, rzepy, grochu, fasoli, grzybów, a do tego różne kasze, postne placki i pierogi, gotowane lub pieczone – na przykład knysze z kapustą oraz szyszki – czyli suszone owoce albo gotowany z nich kopot lub zupa.

Niestety, większość tych starodawnych potraw zginęła już z domowych jadłospisów wigilijnych. Współczesna, polska wieczerza wigilijna, wprawdzie tradycyjnie postna, jest jednak bardzo obfita i urozmaicona. Mimo różnic wynikających z regionu w jakim wieczerza jest spożywana i rodzinnych tradycji kulinarnych, na każdym wigilijnym, polskim stole, znaleźć można tradycyjne potrawy – nieco urozmaicone i wzbogacone nowymi, dostępnymi obecnie produktami i przyprawami.

Współcześnie na wigilijnym stole znaleźć możemy barszcz grzybowy lub barszcz z buraków z uszkami, koniecznie z grzybowym farszem, tudzież zupę grzybową z kluseczkami, zupę rybną, a czasami – chociaż to dzisiaj rzadkość – wykwintną zupę migdałową i kluski z makiem.

Na stole wigilijnym zawsze pojawia się jakaś potrawa z kapusty. Do najbardziej popularnych należy kapusta z grzybami i pierogi z kapustą i grzybami. Rzadziej i raczej regionalnie na wigilijnym stole ma swoje stałe miejsce kapusta z grochem, gołąbki z kapusty, z grzybami i kaszą czy pierogi z soczewicą.

Na wigilijnym stole ważne miejsce zajmują ryby. Głównie karp oraz śledzie przyrządzane na różne sposoby.

Specjałami tradycyjnej kuchni polskiej są desery i ciasta wigilijne. Pierwsze miejsce wśród nich zajmuje strucla makowa. Równie sławny jest świąteczny piernik korzenno-miodowy i drobne lukrowane pierniczki różnych kształtów. Często w wigilijnym menu znajduje się makowiec, który zastąpił tradycyjny specjał z maku utartego z miodem, żółtkami, z dodatkiem różnych bakalii i kilku kropel rumu podawanego niegdyś na kruchych ciasteczkach.

No i oczywiście nie może na wigilijnym stole zabraknąć kompotu z suszu.

Stary zwyczaj nakazuje, aby skosztować każdej potrawy wigilijnej, nawet tej niezbyt lubianej. Według dawnych wierzeń i tradycji okazywano w ten sposób szacunek płodom ziemi i pokarmom z nich przygotowywanych. Zachowanie takie zapewniało także pełne zapasów spiżarnie i strzegło przed głodem. Powiadano także, że osobę, która nie spróbuje któregoś z wigilijnych dań, w nadchodzącym roku ominie jakaś korzyść czy przyjemność.

Matka w tym zamierza, prócz tradycyjnych na jej stole potraw wigilijnych, przygotować po raz pierwszy zupę migdałową i łamańce z makiem.